XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA: NGUYÊN NHÂN, DẤU HIỆU VÀ CÁCH CHĂM SÓC

ĐỊNH NGHĨA

Xuất huyết tiêu hóa là do máu thoát ra khỏi thành mạch đường tiêu hóa chảy vào trong lòng ống tiêu hóa. Có 2 loại xuất huyết tiêu hóa chính: xuất hóa tiêu hóa trên và xuất huyết tiêu hóa dưới

2. NGUYÊN NHÂN

1. Nguyên nhân dẫn đến xuất huyết tiêu hóa trên

• Nguồn gốc chảy máu từ góc Treizt ( góc tá hổng tràng) trở lên.
• Tổn thương trực tiếp ở dạ dày, tá tràng: Loét dạ dày tá tràng, Viêm cấp chảy máu ở dạ dày tá tràng do uống thuốc như; aspirin,, corticoid, phenylbutazon, kali chlorua, …
• Các thuốc corticoid gây ức chế tổng hợp prostaglandin, thuốc chống đông (heparin), kháng vitamin K,…
• Viêm cấp chảy máu dạ dày do rượu, Loét cấp chảy máu dạ dày do stress, Ung thư dạ dày,v.v.
• Do bệnh lý ngoài ống tiêu hoá:  Xơ gan tăng áp lực tĩnh mạch cửa,  chảy máu đường mật, chảy máu từ tuỵ, bệnh lý ở tuỷ xương gây rối loạn đông máu và chảy máu  như: bệnh bạch cầu cấp, kinh, suy tuỷ xương, xuất huyết giảm tiểu cầu, các bệnh máu ác tính,v.v

2.  Nguyên nhân dẫn đến xuất huyết tiêu hóa dưới

• Xuất huyết tiêu hoá dưới là máu chảy có nguồn gốc từ góc Treizt trở xuống.
• Chảy máu từ ruột non hiếm gặp, bao gồm các nguyên nhân sau: viêm túi thừa Meckel, bệnh Crohn, lồng ruột, u, bất thường mạch máu, huyết khối động mạch treo ruột .
• Chảy máu từ đại trực tràng, viêm loét  chảy máu ở trực tràng, đại tràng, polyp trực tràng đại trực tràng,  ung thư trực tràng, đại tràng, trĩ hậu môn, lỵ trực trùng, lỵ amip: do tổn thương niêm mạc đại tràng.

3. TRIỆU CHỨNG THƯỜNG GẶP

1. Xuất huyết tiêu hoá trên

Dấu hiệu báo trước (tiền triệu):

• Cảm giác lợm giọng, buồn nôn.
• Cồn cào, nóng rát vùng thượng vị (trên rốn).
• Khó chịu, mệt, toát mồ hôi nhẹ.

Nôn ra máu:

• Máu tươi đỏ hoặc máu bầm đen, có thể lẫn cục máu.
• Đôi khi lẫn với thức ăn, mùi tanh đặc trưng.
• Số lượng và màu sắc thay đổi tùy mức độ chảy máu.
• Nếu nôn toàn máu tươi hoặc máu cục → dấu hiệu chảy máu nhiều, cần cấp cứu ngay.

Đi cầu ra máu hoặc phân đen:

• Phân đen, sệt, mùi hôi khắm đặc trưng.
• Có thể phân đen như bã cà phê hoặc đen nhánh như nhựa đường.
• Nếu chảy máu nhiều, phân có thể đỏ tươi hoặc máu bầm.
• Có thể vừa nôn ra máu vừa đi phân đen, hoặc chỉ có một trong hai.

Dấu hiệu mất máu – sốc:

• Da xanh, niêm mạc nhợt, môi và mắt trắng bệch.
• Vã mồ hôi lạnh, chân tay lạnh, người mệt lả.
• Thở nhanh, mạch nhanh nhỏ, huyết áp tụt thấp.
• Đây là tình trạng nguy hiểm, cần đưa bệnh nhân đi cấp cứu ngay.

2. Xuất huyết tiêu hóa dưới

• Đi cầu ra máu tươi, máu cục lẫn theo phân hoặc ra sau phân, có khi chảy thành tia khi đại tiện thường gặp trong bệnh trĩ, các tổn thương ở hậu môn.
• Đi cầu ra máu tươi lẫn chất nhầy theo phân hoặc lẫn mủ.
• Tình trạng toàn thân phụ thuộc vào khối lượng máu mất nhiều hay ít như phần mất máu nặng đã nêu ở trên.
• Chảy máu tiêu hoá dưới thường chảy ít, mạn tính, hiếm khi chảy máu ồ ạt đưa đến tình trạng choáng.

4. CHĂM SÓC BỆNH NHÂN BỊ XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA

1. TẠI BỆNH VIỆN

• Nghỉ ngơi tuyệt đối tại giường, không tự ý ăn uống khi đang chảy máu.
• Theo dõi nôn, phân để báo cho nhân viên y tế.
• Tuân thủ điều trị, không tự ý ngừng thuốc.
• Giữ tinh thần thoải mái, tránh lo lắng, hoảng sợ.
• Người nhà hỗ trợ bệnh nhân đi lại nhẹ nhàng, tránh té ngã.
• Dinh dưỡng:

• Cho bệnh nhân ăn thức ăn lỏng, mềm, dễ tiêu hóa như: cháo, súp, sữa, nước trái cây (chuối, táo, lê, đu đủ chín...).
• Ưu tiên thức ăn nguội hoặc sữa lạnh, giúp làm dịu niêm mạc dạ dày và giảm tiết acid.
• Không nên ăn quá no hoặc để quá đói, vì sẽ kích thích dạ dày tăng tiết dịch vị, dễ gây tái xuất huyết.
• Chia nhỏ bữa ăn: ăn 5–6 bữa/ngày, lượng ít mỗi lần, thay vì chỉ ăn 3 bữa lớn.
• Tránh các loại thực phẩm và đồ uống kích thích: rượu, bia, cà phê, trà đặc, nước ngọt có ga, thức ăn cay nóng hoặc chiên xào nhiều dầu mỡ.
• Không hút thuốc lá, vì nicotin làm giảm lưu lượng máu niêm mạc dạ dày, cản trở lành vết loét.
• Khi tình trạng chảy máu đã ngừng và ổn định, hướng dẫn người bệnh thực hiện các biện pháp thư giãn như hít thở sâu, nghe nhạc nhẹ, nghỉ ngơi hợp lý để giảm lo lắng, căng thẳng và stress – những yếu tố có thể làm bệnh tái phát.

2. KHI XUẤT VIỆN

• Ăn uống hợp lý: ăn mềm, dễ tiêu, chia nhỏ bữa; tránh cay, nóng, rượu bia, cà phê, thuốc lá.
• Uống thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ.
• Tái khám định kỳ để kiểm tra tình trạng dạ dày, ruột.
• Tránh lạm dụng thuốc giảm đau, đặc biệt là NSAIDs (như aspirin, ibuprofen...).
• Giữ tinh thần thoải mái, ngủ đủ giấc, không thức khuya, tránh stress.
• Cần tái khám ngay khi:  Nôn ra máu trở lại hoặc đi cầu phân đen / ra máu tươi. Mệt nhiều, hoa mắt, ngất. Đau bụng dữ dội, bụng chướng.

5. CÁCH PHÒNG NGỪA XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA

1. ĂN UỐNG KHOA HỌC

• Ăn đúng giờ, không bỏ bữa, tránh để quá đói hoặc ăn quá no.
• Hạn chế thức ăn cay, chua, nhiều dầu mỡ, rượu bia, cà phê và nước có ga.
• Tăng cường rau xanh, trái cây, thực phẩm dễ tiêu hóa.
• Không tự ý dùng thuốc:

• Không lạm dụng thuốc giảm đau, kháng viêm, corticoid vì có thể gây loét và xuất huyết dạ dày.
• Khi phải dùng các thuốc trên, cần có chỉ định của bác sĩ và uống kèm thuốc bảo vệ dạ dày.

2. GIỮ TINH THẦN THOẢI MÁI

• Hạn chế căng thẳng, lo âu kéo dài, vì stress có thể làm tăng tiết acid dạ dày và gây loét.
• Ngủ đủ giấc, tập thể dục nhẹ nhàng, thực hành thư giãn mỗi ngày.

3. KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ

Người có tiền sử viêm loét dạ dày – tá tràng, viêm gan, xơ gan hoặc uống thuốc dài ngày nên được kiểm tra tiêu hóa định kỳ.

Phan Thị Mộng Thắm - Điều dưỡng Trưởng khoa nội

Bệnh viện Đa khoa Tâm Trí Cao Lãnh